Grad na obali Vrbasa, udobno je smešten u kotlini koju opasuju brojna brda i planine. Prostire se tačno na potesu gde dinarsko-planinski pojas prelazi u panonsko-ravničarski. U istorijskim se spisima prvi put pominje 1494. godine, ali arheološki nalazi ukazuju da su se na ovom potesu naseobine osnivale još tokom paleolita. Tokom šestog i sedmog veka ovaj prostor naseljavaju slovenska plemena, da bi tokom turske okupacije grad bio centar velikog bosanskog pašaluka.

Tokom austrijske vladavine počinje industrijski i zanatski razvoj grada, kao i prva hidrocentrala na našim prostorima. Veliki doprinos razvoju grada daće monasi katoličnog manastira Trapisti. Ubrzani procvat grada vezuje se za stvaranje kraljevine Jugoslavije kada grad postaje centar Vrbaske banovine, kojom je upravljao i danas rado pominjani ban Svetislav Tisa Milosavljević. Danas je  Banja Luka najveći i eglavni grad Republike Srpske koji se intenzivo razvija.

Institucija je osnovana 1930. godine naredbom bana Milosavljevića kao Muzej Vrbaske banovine i sve do 1992. , kada dobija današnje ovo ime i namenu promenila je nekoliko imena. Muzej raspolaže bogatm fondom od preko 100 000 muzejskih predmeta, te bibliotečkim fondom od skoro 15 000 knjiga i dokumenata. Posetioci imaju priliku da vide nedavno inoviranu i preuređenu stalnu postavku, kao I brojne gostujuće izložbe i događaje koje Muzej organizuje skoro na dnevnom nivou.